pagsusuri ng akda - Liongo (mito mula sa Kenya)

PAGKILALA SA MAY-AKDA

Walang manunulat ang akdang ito sapagkat ito ay matagal na panahon nang naisulat sa Kenya. Ang nagbuod sa wikang Filipino ay si Marina Gonzaga-Merida.

URI NG PANITIKAN

Tuluyan (Mito)

Ang pangunahing tauhan na si Liongo ay may kakaibang lakas at kapangyarihan. Siya ay isang higante at hindi agad-agad mamamatay.

LAYUNIN NG AKDA

Layunin ng akda na ipaliwanag sa mga mambabasa ang kasaysayan, kultura at mga paniniwala ng mga taga-Africa. Ang sistema ng pamumuno sa Kenya ay naisaad sa mito, pati na rin ang mga pook ay totoo.

TEMA O PAKSA NG AKDA

Ang akda ay may kaugnayan sa temang pagkakanulo. Ipinakulong ni Sultan Ahmad (pinsan ni Liongo) si Liongo. Sa bandang wakas, si Liongo ay pinatay ng sarili niyang anak.

                                   

MGA TAUHAN

·         Liongo – isang mitolohikal na bayani ng mga mamamayan ng Swahili at Pokonio sa silangan ng Kenya

·         Mbwasho – ina ni Liongo; Siya lamang ang nakaaalam ng lihim ng kanyang anak (Liongo)

·         Sultan Ahmad – pinsan ni Liongo; Nais niyang mawala si Liongo, kaya naman ipinakulong niya ito at ikinadena.

MGA TAGPUAN O PANAHON

·         Pitong bayan sa baybayin ng Kenya

·         Tana Delta

·         Shanga sa Fosa, isla ng Pate

BALANGKAS NG MGA PANGYAYARI

•PANIMULA - Si Liongo ay isinilang sa isa sa pitong bayan sa baybayin ng Kenya. Siya ay may taglay na lakas at kasintaas ng higante. Hindi siya nasasaktan ng anumang sandata ngunit kapag ang isang karayom ay naiturok sa kanyang pusod, siya ay mamamatay. si Mbwasho (kanyang ina) lamang ang nakakaalam nito.

 •PAGTAAS NG PANGYAYARI - Si Liongo ay hari ng Ozi at Ungwana sa Tana Delta at ng Shanga sa Fosa, Isla ng Pate. Subalit ang hinirang na hari ay hindi siya, bagkus ang kaniyang pinsang si Sultan Ahmad. Maaring nagkagayon dahil sa impluwensiya ng Islam. Maaaring nang dumating ang Islam ay nagkaroon ng pagbabago sa paraan ng paghalili o pagpapalit ng pamunuan sa trono mula sa matrilineal tungo sa patrilineal. Ang matrilineal na sistema ng pamumuno ay nakabatay sa angkan ng kababaihan (ina tungo sa anak na babae).Samantala, ang patrilineal na sistema ng pamumuno ay batay sa kalalakihan (ama tungo sa anak na lalaki).

•KASUKDULAN - Nais ni Sultan Ahmad na mawala si Liongo, kaya ibinilanggo niya ito at ikinadena. Isang mahaba at papuring awitin na kaniyang nilikha (Liongo) at inawit ng mga tao sa labas ng bilangguan. Ang koro ng awitin ay nakalikha ng malakas na ingay na kumalag sa tanikala ni Liongo nang hindi naririnig ng mga bantay. Nang nakitang nakawala sa bihag, nagsitakas ang mga guwardiya dahil sa takot sapagkat hindi nila kayang talunin si Liongo.

•KAKALASAN -  Nagtungo si Liongo sa kagabutan at nanirahan doon kasama ang mga Watwa,ang mga nananahan sa kagubatan. Natuto si Liongo na pandayin ang kaniyang kasanayan, sa paghawak ng busog at pana. 

•WAKAS - Kakaunti lamang ang mga datos tungkol sa mga tagumpay ni Liongo sa pakikipagdigma laban sa Galla (Wagala), kung saan ang hari nito ay nagpasyang ipakasal ang kaniyang anak na babae kay Liongo upang mapabilang ang bayani sa kaniyang pamilya. Si Liongo ay nagkaroon ng anak na lalaki na kalaunan ay nagtaksil at pumatay sa kaniya.

IDEYANG TAGLAY NG AKDA

Minsan kahit ikaw na ang pinakamalakas, pinakamakapangyarihan, kahit bayani ka pa, may mga tao paring kagagalitan at ipagkakanulo ka. Kung minsan, ang mga malalapit pa sa buhay mo ang gagawa ng masama sayo.

TEORYANG PAMPANITIKAN

·         TEORYANG KLASISMO – Ang bawat kabanata ng mitong ito ay naitatak at napanatiling buhay sa pamamagitan ng mga awitin at pagsasaling-dila.  

·         TEORYANG DEKONSTRUKSYON – Sa mga mito, ang pangunahing tauhan ang binibigyang dangal at papuri. Ngunit sa mitong ito, kabaliktaran ang nangyari. Si Liongo ay kinaiinisan ng marami.

·         TEORYANG HISTORIKAL – May mga kultura at paniniwala ang mga taga-Africa na nabanggit dito. (matrilineal at patrilineal)

BUOD

Si Liongo ay ipinanganak sa ikapitong bayan sa baybayin ng Kenya. Siya ay may natatanging lakas at kasintaas ng isang higante. Hindi siya nasasaktan o nasusugatan ng anumang sandata ngunit kapag itinurok ang isang karayom sa kaniyang pusod, siya ay mamamatay. Siya at ang inang si Mbwasho lamang ang nakakaalam nito. Si Liongo ay hari ng Ozi at Ungwana sa Tana Delta at ng Shanga sa Fosa, isla ng Pate. Subalit ang hinirang na bagong hari dito ay hindi siya, bagkus ang kaniyang pinsang si Sultan Ahmad. Nais ni Sultan Ahmad na mawala si Liongo, kaya naman ipinakulong niya ito ay ikinadena. Isang mahabang awitin na kaniyang nilikha ang inawit ng mga tao sa labas ng bilangguan. Ang koro ng awitin ay malakas kaya naman niyanig at kumalag ang tanikala ni Liongo nang hindi naririnig ng mga bantay. Nagtungo si Liongo sa kagubatan at nanirahan doon kasama ang mga Watwa, ang mga naninirahan sa kagubatan. Natuto si Liongo na gumamit ng busog at pana. Kalaunan, siya ay nanalo sa paligsahan ng pagpana na binalak pala ng isang hari upang siya ay mahuli. Siya ay muling naibilanggo at muli ring nakatakas. Ang hari ng Galla (Wagala), ay nagpasyang ipakasal si Liongo at ang anak na babae nito upang maging ganap na bayani sa kaniyang pamilya. Nagkaroon sila ng anak na lalaki na kalaunan ay nagtaksil at pumatay kay Liongo. 

Ang Munting Prinsipe

ANG MUNTING PRINSIPE

Isinalin ni Desiderio Chin

Isinulat ni Antoine de Saint-Exupery

PAGKILALA SA MAY AKDA

          Kahit ang kwentong “Ang Munting Prinsipe” ay isa lamang kathang-isip, ang mga naranasan ni Antoine de Saint-Exupery bilang isang piloto ay naging inspirasyon upang isulat niya ang akda. Nagsimula ang istorya sa pagbagsak ng eroplano kung saan nakilala ng tagapagsalaysay ang pangunahing tauhan, ay sumasalamin sa totoong kasawian na nag-iwan sa may akda sa Sahara noong kalagitnaan ng 1930s habang siya ay patungo sa Saigon mula Paris para sa isang airmail run. Kalaunan ay sinabi sa TIME, “Base sa katangian, habang naghihintay ng magsasagip sa disyerto, sinamahan siya ng kanyang imahinasyon, na nag-udyok sa kanya upang gawin and kasiya-siyang pambatang akda, Ang Munting Prinsipe.” Siya’y nagpalakad-lakad sa disyerto bago siya masagip ng dumadaang Bedouin.

          Bago humantong sa pagsulat ng Ang Munting Prinsipe, inilarawan niya ang kanyang naging pagsubok sa librong “Wind, Sand, and Stars”. Ang matinding naranasan niya sa disyerto ay nauwi sa maraming guni-guni at haka-hakang pagkatagpo sa mga kakaibang nilalang. (“Lumakad akong nakatingin sa ibaba”, sabi niya, “sa pagkat ang aking mga nakikita ay hindi ko na kinakaya.”) Ngunit ang librong Wind, Sand, and Stars ay nagsasabi nang higit pa sa inspirasyon ng Ang Munting Prinsipe. Ipinaliwanag din ng TIME noong 1939 sa kanilang pagsusuri sa aklat na may mga pahiwatig sa pilosopiya na makakatulong sa akda bilang maging isa sa pangmatagalang pabula ng dalawampung siglo.

URI NG PANITIKAN

 

          Isinulat ng may-akda ang mahabang piksyon bilang isang nobela kung saan ito ay nahati sa iba’t ibang kabanata. Gumamit ito ng malikhain at maguni-guning paglalahad upang pumukaw ng damdamin ng mambabasa para ito’y maging kawili-wili. Ito ay mahabang makathang pampanitikan na naglalahad ng pangyayari na pinaghahabi sa isang mahusay na pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalabas ng hangarin ng bayani sa dako at ng hangarin ng katunggali sa kabila.

          Ito ay naglalayong gumising ng diwa at damdamin ng mambabasa gayundin ang manawagan sa talino at guni-guni, mapukaw ang damdamin ng mambabasa, magbigay ng aral, magsilbing daan tungo sa pagbabago, at higit sa lahat, magbigay ng inspirasyon sa mambabasa.

LAYUNIN NG AKDA

          Ang layunin ng may-akda ay matutuhan ng mga mambabasa na kailanman ay hindi aksidente ang pagkakaibigan. Na sa kabila ng pagkakaparepareho, may isang tao o bagay ang mananatiling natatangi para sayo dahil ito ay may kakaibang taglay na halaga para sayo.

          Sabi nga ng alamid, “Narito ang lihim ko. Napakasimple nito: sa pamamagitan ng puso, makakakitang mabuti. Hindi kita ng mata ang pinakapuso ng mga bagay.” Nais nitong ipaalam sa mga mambabasa na ang mga mahahalagang bagay sa buhay ay hindi nahahawakan o nakikita kundi nararamdaman ng puso.

TEMA O PAKSA NG AKDA

          Ang tema o paksa ng akda ay tungkol sa mga sumusunod: pagpapahalaga ng pagkakaibigan, hindi pagkakaroon ng makitid na pag-iisip, paglalakabay, adbentura, at pagkakaroon ng relasyon na nagtuturo ng responsibilidad.

MGA KARAKTER/TAUHAN SA AKDA

          Ang pangunahing tauhan sa kwento ay ang piloto kung saan siya ang nagsasalaysay ng kwento. Nariyan din ang munting prinsipe na bida sa kwento na nagmula sa ibang planeta. At ang huli ay ang alamid kung saan siya ang nagturo sa prinsipe ng napakahalagang bagay.

          Ang iba pang mga tauhan ay ang mga sumusunod: ang rosas, ang hari, ang hambog, ang lasenggo, ang mangangalakal, ang tagasindi ng ilaw, ang heograpo, ang ahas, at ang bulaklak sa disyerto.

TAGPUAN/PANAHON

          Dahil ang akda ay hango sa naging karanasan ng manunulat, masasabi natin na ito ay naganap sa Disyerto ng Sahara. Nabanggit din dito ang Planeta B-612 o 325, at maging ang iba’t ibang planeta.

          Walang tiyak na panahon kung kailan ito nangyari ngunit ang nobela ay unang nailimbag noong Abril 1943 kung saan ang mga pangyayari dito ay nagiging inspirasyon at aral nasaan ka man hanggang sa kasalukuyan.

NILALAMAN O BALANGKAS NG MGA PANGYAYARI

          Sa simula ng akda, bumagsak ang eroplano ng isang piloto sa Disyerto ng Sahara. Habang pinag-iisipan niya kung paano ito aayusin at kung saan siya makakahanap ng makakain at maiinom, dumating naman ang munting prinsipe. Nagpaguhit ito sa kanya ng isang tupa at pagkatapos ng ilang ulit ay nagustuhan na ito ng munting prinsipe. Habang inaayos ang eroplano, nagkwento ang prinsipe tungkol sa mga lugar na napuntahan at natutuhan niya. Nabanggit niya rin ang pagmamahal niya sa rosas at kung bakit siya umalis sa kanyang planeta. Nakakilala ang prinsipe ng isang alamid. Nang maamo na niya ito, nalaman niya ang tunay na mahalagang bagay sa ating buhay. Naghanap ng balon ang piloto at ang munting prinsipe. Nang makakita sila nito, mahahalata sa pananalita ng prinsipe ang pananabik na makabalik sa planeta nila upang makita ang rosas. Nakipagusap siya sa ahas para siya ay maibalik na sa kanyang planeta. At sa wakas, dumating na rin ang araw kung kailan nakabalik ang munting prinsipe sa kanyang daigdig dahil sa pagtuklaw ng ahas sa kanya. Ikinalungkot ng piloto ang pag-alis ng munting prinsipe. Sa pagdaan ng panahon, ang pangungulila ng piloto ay napupunan sa pagtingin niya sa mga bituin sa langit kung saan naaalala niya ang kanyang munting prinsipeng kaibigan.

MGA KAISIPAN O IDEYANG TAGLAY NG AKDA

         

          Ang mga sumusunod ay mga ideya o kaisipang nakapaloob sa tula:

               •             Ang pagkakaibigan ay nangyari sa isang tiyak na dahilan.

               •             May isang tao o bagay ang mananatiling natatangi para sayo dahil ito ay may kakaibang taglay na halaga para sayo.

               •             Ang mahahalagang bagay ay hindi nakikita o nahahawakan kundi nararamdaman ng puso.

               •             Ang pagkakaroon ng relasyon ay nagtururo ng responsibilidad.

ISTILO NG PAGKAKASULAT NG AKDA/PANITIKAN

          Gumamit ng mga larawan at simbolismo ang may-akda bilang istilo.

          May iba’t ibang teoryang pampanitikan din ang makikita sa akda. Ito ay ang mga sumusunod:

               •             Imahismo - gumamit ang akda ng mga imahen na higit na maghahayag sa mga damdamin, kaisipan, ideya at saloobin, at iba pang nais ibahagi ng may-akda.

               •             Realismo - ang nangyari sa akda ay nangyayari talaga sa tunay na mundo

BUOD

          Isang lalaki ang nangarap na maging isang sikat na pintor. Subalit ito ay napalitan ng isang pangarap sa kadahilanang pinatigil siyang gumuhit at pinagsabihang magtuon na lamang sa Heograpiya, Matematika, kasaysayan at wika. Siya ay naging isang piloto ng sasakyang panghimpapawid . Nasira ang kanyang sasakyan sa isang disyerto sa Sahara. Sa kanyang pagkukumpuni ng eroplano, kanyang nakita ang isang batang lalaki at may suot na prinsipe. Isang bata na naligaw sa gitna ng disyerto. Marami itong

naikwento tungkol sa kanyang buhay, sa planetang kanyang tinitirahan, at sa planetang siya lamang ang nakatira . Maliit lamang ito. Halos maiikot mo lamang ng isang minuto. Naikwento rin niya ang iba’t ibang taong kanyang nakasalamuha nang siya’y maglakbay. Iba’t iba ang mga ito: may pag-uugaling kung minsan ay masama o mabuti, may pag-uugaling nakasanayan nang gawin, ang iba ay seryoso ,nakakalungkot at

nakawiwili. Naransan rin niyang mainggit sa ibang taong kanyang nakakasalamuha. Hanggang isang araw na pag bisita sa isang planetang kakaiba sa kanya at sa iba pang planeta. Natagpuan niya dito ang isang Heograpo. Isang Heograpo ngunit kakaiba ang gawain . Tinuro sa kanya ang kagandahan ng buhay at paligid. Sa kanilang paglalakbay, napag-isipan ng piloto na bumalik sa eroplano at ayusin ito. Habang nakaupo ang prinsipe sa ibabaw ng nakatayong pader, may isang ahas ang dumating. Kinakaibigan niya ito subalit bigla itong tinuklaw. Sa kagustuhan man ng

piloto na iligtas ang kaibigang prinsipe, hindi naging madali ito. Namatay ang prinsipe subalit itinatak ng piloto sa kanyang puso’t isipan na nagkaroon siya ng kaibigan na naging isang tagapagpayo at maaalalahanin na nariyan lang at nakaalalay sa kanya kahit kailan.